Το "μεγάλο θέμα"

 Τι είναι το θέμα της φωτογραφίας.

Σχετικά με αυτό το πρόβλημα έχουν γραφτεί και ειπωθεί πάρα πολλά, αλλά πάντα κάτι μπορεί κανείς να προσθέσει.

 Όντας παλιός –αυτοδίδακτος φωτογράφος θυμάμαι τι φωτογράφιζα στην αρχή (1966-1970).

Όταν ρωτούσα κάποιο παλιότερο, έμπειρο φωτογράφο, ή το φωτογράφο της γειτονιάς ας πούμε, τι θέματα να φωτογραφίζω, έβρισκα τοίχο. Η ζήτηση για φωτογραφίες το 1974 και μετά, ήταν για: θέματα αρχαιολογικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, ηλιόλουστες φωτογραφίες με γαλάζιο ουρανό.

Λαϊκές φορεσιές, απόψεις, γεράνια, αυλές, θάλασσα με βάρκες, δρόμοι με γάτες, ευχάριστα αγροτικά θέματα, άγνωστη Ελλάδα, νυχτερινή ζωή, νησιά ήταν αυτά που ζητούσαν οι εκδότες. Η θεματολογία ήταν σε πλήρη εξάρτηση από τις επαγγελματικές φωτογραφικές μηχανές (6Χ6, 10Χ12,5) και τις εφαρμογές (εκτυπώσεις, εκδόσεις, διαφήμιση).

Τότε χωρίζανε θυμάμαι τις φωτογραφίες ανάλογα με το θέμα σε: καλές, ή μόνο για το αρχείο.

Τις άλλες τις σχίζανε, όπως και τα όνειρά μου για τα θέματα που μου άρεσαν.

Σχίζανε φωτογραφίες με συννεφιασμένο ουρανό, αυτές που δεν είχαν απεριόριστο βάθος πεδίου (1/125 και f/16), αυτές που δεν είχανε ανθρώπους, ή έστω έναν άνθρωπο, τις σκούρες, τις λίγο θολές, τις κουνημένες.

Ως τέχνη η φωτογραφία εξαρτάται άμεσα από το διαθέσιμο εξοπλισμό και τη τεχνική. Η θεματολογία είχε άμεση εξάρτηση από: το τύπο της φωτογραφικής, το κράτημα της μηχανής,  το κανονικό συνήθως φακό, το μέγεθος του φιλμ, τις προκαταλήψεις, το συντηρητισμό της εποχής, την αισθητική, και φωτογραφική μας παιδία. Ποια παιδία;

Η πρώτη επιλογή των καταξιωμένων επαγγελματιών ήταν η διοπτική ρεφλέξ 6Χ6.

Οι επιτυχημένοι  και ακριβοπληρωμένοι φωτογράφοι είχαν Hasselblad, ή Rollei Flex. Οι επόμενοι είχαν οικονομικές Γιαπωνέζικες διοπτικές για φιλμ 6Χ6 τις: Yashica, Minolta, τη τσεχική Meopta- Flexaret, ή την Αμερικάνικη Kowa Six (made in Japan).

Το τετράγωνο καρέ φιλμ ουδέποτε το επέλεξα καθώς τίποτα δεν είναι κανονικό τετράγωνο στη φύση. Επί πλέον η σκόπευση γινότανε από επάνω και το «θέμα» έτρεχε να βγει από το κάδρο πάντα προς την αντίθεση πλευρά του (επάνω-κάτω-δεξιά-αριστερά).

Πάντα προτιμούσα τη σχέση 1:1,5 και το φιλμ  35 χιλιοστών, ή αργότερα το άριστο επαγγελματικό 6Χ7.

Αν κρατούσες φωτογραφική μηχανή για φιλμ 35 χιλιοστών, σε έβλεπαν με οίκτο! Εκτός κι αν είχες καμιά Leica γιατί την είχανε ακουστά για τη ποιότητα και το κόστος αγοράς.

Να θυμίσω επίσης πως όλες οι φωτογραφικές, οι φακοί κλπ είχαν τεράστιους δασμούς. Έτσι όλοι τις έφερναν με πρώτη ευκαιρία (λαθραία και συχνά πολύ χρησιμοποιημένες) από το εξωτερικό πριν την αποδοχή της Ελλάδας ως ισότιμο μέλος της Ε.Ε και με ίδιο νόμισμα.

Όταν έγιναν τα ΤΕΙ, πριν την είσοδο στην ΕΟΚ, αποκτήσαμε επί τέλους σχολή φωτογραφίας για τεχνολόγους φωτογράφους. Στους τεχνολόγους φυσιολογικά φαντάζομαι πως εξηγούσαν οι δάσκαλοι τα θέματα και πώς να τα φωτογραφίζουν.

Αλλά κανείς από τους παλιούς φωτογράφους και τους υπάρχοντες συλλόγους δεν ενημερώθηκε για το αν η διδακτέα ύλη περιλάμβανε τη καλλιτεχνική φωτογραφία και μια ποιο ελεύθερη, δημιουργική θεματολογία.

Οι συχνές εκθέσεις φωτογραφίας νέων φωτογράφων, οι σχολές και οι λέσχες φωτογραφίας, ο εκδημοκρατισμός μετά το 1973-74, το λαϊκό κίνημα, οι τουρίστες και οι ξένοι φωτογράφοι, τα φωτογραφικά περιοδικά, οι θαυμάσιες εκδόσεις της Kodak,  άλλαξαν τις απαρχαιωμένες ιδέες για το τι μπορεί να είναι φωτογραφικό θέμα.

Η ψηφιακή φωτογραφία και λίγο μετά το κινητό τηλέφωνο με ενσωματωμένη φωτογραφική μηχανή έφεραν τη πλήρη, σχεδόν, απελευθέρωση.

Παλαιότερα, είχα αναρτήσει ένα κείμενο σε ένα από τα blog που διατηρώ σχετικά με το τι μπορεί να είναι το  φωτογραφικό θέμα. 

 Το θέμα μιας φωτογραφίας λοιπόν, είναι πάντα αυτό που μας δείχνει.

Το θέμα περιέχεται στο κάδρο της, περιβάλλεται από τα όρια, αναδεικνύεται ως φωτογραφικό θέμα από τη στιγμή που θα καταλάβει την επιφάνεια της φωτογραφίας.

Συνήθως θέμα είναι το φως, οι φόρμες, οι σκιές που δημιουργούν οι επιφάνειες της ορατής πραγματικότητας, εξ αιτίας του ότι το υπέροχο φως τους έδωσε τη χάρη του και τις φώτισε!

Αν η λήψη της φωτογραφίας δεν αποσπάσει το υπέροχο είδωλο της ορατής πραγματικότητας, αυτή θα παραμείνει ως  μια ακόμη ορατή-αόρατη εκδοχή της- άποψη, κι όχι ως φωτογραφικό θέμα. Και δεν θα φταίει το φως, ούτε η ορατή πραγματικότητα, αλλά ο φωτογράφος που δεν ένοιωσε τη μαγεία του φωτός.

Κάποιος νεαρός με παρακολούθησε ένα απόγευμα που φωτογράφιζα πλησίασε και με ρώτησε. Μου αρέσουν οι φωτογραφίες, σε παρακολουθώ αλλά δεν καταλαβαίνω τι κάνεις. Μπορείς να μου πεις τι κάνεις και ποιά μηχανή να αγοράσω για να πάρω καλές φωτογραφίες;

Και φυσικά του απάντησα πως η μηχανή είναι το εργαλείο- το όπλο, εσύ είσαι ο δημιουργός που θα κυνηγάει το φως και ότι αυτό σου δείχνει από την ορατή πραγματικότητα.

Και τα μάτια του έλαμψαν!

Είπε ευχαριστώ και χάθηκε. Χάθηκε και το φως από τον απέναντι τοίχο, κι όλα έγιναν σκιά και χάος…

 Το καλλιτεχνικό φωτογραφικό θέμα δεν μπαίνει σε καλούπια.

Αντίθετα το φωτογραφικό κάδρο, μια απλή-εύπεπτη σύνθεση και η σωστή τεχνική αξιοποίησης του φωτογραφικού εξοπλισμού υπακούουν σε κανόνες για τη τεχνική φωτογραφία όπου το σημαντικό θέμα κυριαρχεί ως προτεραιότητα, και πρέπει να αποδοθεί σωστά, να μην αδικηθεί.

Ωστόσο, το εξαιρετικά σημαντικό θέμα, ξεπερνά τη φωτογραφία και το φωτογράφο. Έτσι ο φωτογράφος αναζητά με το φακό του τα μικρά, ταπεινά και ασήμαντα. Όλα αυτά που οι άλλοι προσπερνούν, τα πλησιάζει με ευαισθησία και σεβασμό για να τα αναδείξει ως θέματα και να μας πει αλλά δίχως λόγια:

-κοιτάξτε το μαγικό φως, χαρείτε την όμορφη ταπεινή πραγματικότητα, για να ζήσετε…

Τι είναι θέμα σε μια φωτογραφία, ή, τι θα μπορούσε να  είναι  κατάλληλο για να φωτογραφηθεί και να κρεμαστεί στο τοίχο;

Η απάντηση εξαρτάται από τη φωτογραφική εκπαίδευση, την αισθητική, τα όνειρα, του καθενός.

Φωτογραφίζετε ότι σας αρέσει, ή ότι σας ενοχλεί, είστε ο άρχοντας και ο δημιουργός, ο απόλυτος κύριος που κρατά τη μηχανή.

Μόνος μπροστά στο ορατό θαύμα του κόσμου, κι ο φακός είναι προέκταση του ματιού και της ψυχής.

Για το αν είναι άχρηστο αυτό που επιλέξατε να φωτογραφήσετε, εγώ λέω καλύτερα να είναι «άχρηστο», γιατί εσείς θα το αναδείξετε σε χρήσιμο.

Καλύτερα να φωτογραφίζουμε θέματα μικρά και ασήμαντα, ταπεινά και καθημερινά γιατί εδώ θα βάλουμε όλες μας τις δυνάμεις.

Το μεγάλο θέμα, όπως κάθε μεγάλος (και τρανός), υποχρεώνει το φωτογράφο να πλησιάζει το  ως δούλος και υπηρέτης, όχι ως ισότιμος δημιουργός.

Το ΜΕΓΑΛΟ θέμα

«Το μεγάλο θέμα, ή θα το σεβαστείς, ή θα σε καταπιεί, δύσκολα θα το χειριστείς», σπάνια θα αφήσει την φωτογραφία του να μιλήσει μόνη της, καθώς η δική του η φωνή τα σκεπάζει όλα. Βλέπε φωτογραφίες από πολεμικά μέτωπα, ή φυσικές καταστροφές κλπ. 

"Το μεγάλο θέμα" έχει τη δική του προσωπικότητα, που ίσως είναι ισχυρότερη από αυτή του φωτογράφου.

Για το όμορφο, σημαντικό, και διάσημο πρόσωπο που θα δούμε σε μια φωτογραφία, λέμε πως είναι όμορφο. Δεν λέμε πως είναι όμορφη η φωτογραφία. Έτσι η φωτογραφία γίνεται υπηρέτης του θέματος, κάτι που συμβαίνει συχνά στις καθαρά τεχνικές φωτογραφίες (διαφήμιση, προϊόντα, κατάλογοι).

 Γιάννης Γλυνός