Photographer John Glynos /Lighttraps: 05/09/20

Πρωτομαγιά 2020 και καραντίνα

Ας αρχίσουμε από μια εθνική κοινωνία, όπως είναι η Ελληνική, από το δικό μας κράτος δηλαδή.
Είμαστε μια κοινωνία με γραπτή ιστορία, πολιτισμό και δημοκρατία που άρχισε σίγουρα πριν από το 500 πΧ.
Κοινωνία, είμαστε όλοι εμείς που ζούμε αρχικά σε μια περιοχή όπως είναι ο ελληνικός χώρος, με ίδια γλώσσα (ίσως με κάποιους ιδιωματισμούς), κοινή ιστορία, πολιτισμό, ήθη, έθιμα, θρησκεία, διοίκηση, εκλεγμένους αντιπρόσωπους, δικό μας πρωθυπουργό και πρόεδρο δημοκρατίας κλπ.
Με ευρύτερη έννοια, κοινωνία είναι η Βαλκανική χερσόνησος, το Αιγαίο, η Μεσόγειος, Ευρώπη, και ακόμη ποιο πέρα όλη γη, γιατί όχι αν οι λαοί και οι ηγέτες τους τα βρουν μεταξύ τους.
Ωστόσο, ως εθνική κοινωνία – έθνος, ας αρχίσουμε με τα δικά μας προβλήματα.
Δίχως συνοχή, κοινωνία μπορεί να υπάρξει; Και αν ναι πως θα είναι; και αν μιλήσουμε για έθνος τι είδος έθνους θα είναι;
Συνοχή σημαίνει αποδοχή, σεβασμός, συμμετοχή, δικαιώματα στην ιδιοκτησία και την ιδιαιτερότητα, με ίσους όρους σε όλα τα πολιτικά επίπεδα, διοίκησης και διοικούμενων. Ο καθένας στο πόστο και την ειδικότητά του εννοείται. Δεν μπορώ εγώ για παράδειγμα να παρέμβω στο έργο του νομικού, του ιατρού, ή του διευθυντή μιας έκδοσης.

Δίχως ειδίκευση, αλλά και γενική μόρφωση ώστε να είναι κατανοητά τα προβλήματα, οι νόμοι, η δημοκρατία, οι υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματα κάθε ειδικότητας, είναι τραγικά δύσκολο να υπάρξει συνοχή. Το χάος θα ήταν προφανές.
Μια μορφή αναγκαστικής συνοχής με αποκλεισμούς και εξοστρακισμούς υπήρξε η ναζιστική κοινωνία του Χίτλερ. Η ιστορία έχει καταγράψει τη πορεία και τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτής της, παρά φύση ελεγχόμενης, αυστηρής και κατευθυνόμενης “συνοχής”.
Κατά καιρούς έχουν υπάρξει και άλλες προσπάθειες επιλεκτικής συνοχής σε άλλες χώρες, δίχως καλά αποτελέσματα. Αργά η γρήγορα η φυσική συνοχή που πηγάζει από μια ζωή σύμφωνη με τις ανθρώπινες ανάγκες, θα αναγκάσει κάθε κοινωνία να εργαστεί συλλογικά για το κοινό καλό, πρόοδο και ευημερία με στόχο τη ποιότητα της ανθρώπινης ζωής. Δείτε μια κοινωνία μελισσών, η μερμηγκιών για παράδειγμα που τα καταφέρνουν αν και δεν διαθέτουν τη λογική μας, την ευαισθησία μας και τη φαντασία μας.

Ελευθερία και δημοκρατία, αποδοχή της ιδιαιτερότητας καθενός, σεβασμό των νόμων, ισονομία και αποδοχή της πολυμορφίας των ανθρώπινων δεξιοτήτων είναι βασικά προαπαιτούμενα μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας. Το ιδανικό θα ήταν ίσως μια κοινωνία με άναρχη δομή και "οργάνωση" όπου ο καθένας θα έκανε το σωστό και ιδανικό σε κάθε περίπτωση, δίχως να χρειάζεται η διαρκής παρουσία του αστυνόμου και του δικαστή.
Σήμερα ο καθένας πρέπει να αναλαμβάνει έργο που μπορεί να φέρει σε πέρας σύμφωνα με τις φυσικές δεξιότητές του σεβόμενος τους υπόλοιπους. Αυτό έχουμε, με αυτό παλεύουμε.
Δηλαδή, μια κοινωνία αποκλειστικά από εργάτες, ή επιστήμονες, ή καλλιτέχνες, ή ιερείς, ή φιλόσοφους, ή τεχνικούς, ή οικονομολόγους, ή στρατιώτες, ή αγρότες, ή κτηνοτρόφους, μόνο άντρες, μόνο γυναίκες, μόνον ομόφυλους κλπ, δεν θα είχε ελπίδες επιβίωσης. Όλοι χρειάζονται όλους. Κανείς δεν είναι ικανός για όλα, ευτυχώς.

Όλες οι σύγχρονες κοινωνίες απολαμβάνουμε τα υπέρ μιας προσφοράς-ζήτησης (ποιο πολλά, ποιο καλά και φτηνά υποτίθεται προϊόντα). Θα υποστούμε όμως και τα κατά του υπέρ – καταναλωτισμού (σκουπίδια -σκράπ) που προσφέρει η ολοένα μεγαλύτερη ειδίκευση στα μέσα παραγωγής. Γεγονός είναι πως ο άνθρωπος καταστρέφει το πλανήτη με αυτά που καταναλώνει για να ζήσει και το μοντέλο που έχουμε δεν φαίνεται να αντέχει για πολύ καιρό ακόμη.

Παράγουμε προϊόντα καθημερινής χρήσης, τρόφιμα, φάρμακα, ρούχα, μηχανές, ενέργεια αλλά και προϊόντα τέχνης.
Σχετικά με τα προϊόντα τέχνης που παράγουμε, το βασικότερο πρόβλημα είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες τα παράγουμε. Για κάθε είδος προϊόντος γνωρίζουμε κανόνες και διαδικασίες και μπορούμε να έχουμε κάποιο έλεγχο.
Τα προϊόντα του πνεύματος απαιτούν κάποια μορφής ενέργεια, αλλά σπάνια αφήνουν σκουπίδια πίσω τους.

Κάποια από τα έργα τέχνης ίσως χαρακτηριστούν σκουπίδια όπως έγινε με την "εκφυλισμένη τέχνη" κατά την άποψη των ναζί.
Αν η τέχνη των εξπρεσιονιστών εκλαμβάνεται ως σκουπίδι, η δείχνει σκουπίδια, είναι γιατί η κοινωνία έγινε ένα απέραντο σκουπίδι. Όμως πραγματικά σκουπίδια όπως αυτά στις χωματερές, η τέχνη δεν παράγει. Ίσως ο χρόνος, ή μια απρόβλεπτη φυσική καταστροφή να οδηγήσουν ένα έργο στη καταστροφή, αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα. Η δημιουργία του έργου τέχνης είναι πραγματικά δίχως καθολική λογική και εξήγηση, επηρεάζεται από αμέτρητους παράγοντες.
Ο ψυχικός κόσμος του καθενός, οι στερήσεις, η ελευθερία, η αισθητική, η μόρφωση, φαντασία, η κοινωνική ευαισθησία, η ηλικία, ο τόπος, ο αέρας, ο ήλιος, η τροφή, η ιστορία, τα άλλα μέλη της κοινωνίας, είναι μερικοί μόνο από τους σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την καλλιτεχνική παραγωγή μιας χώρας.
Οι εργάτες του πνεύματος, οι εργάτες της τέχνης, πρέπει και αυτοί να ζήσουν ως μέρος ενός συνόλου που έχει ανάγκες πέρα από τη τροφή και τον ύπνο.
Το ερώτημα είναι: μπορεί μια κοινωνία για λόγους μεγαλύτερης οικονομίας ή κάποιας άλλης απειλής (ιός) ίσως, να αποστερηθεί και για πόσο χρόνο από τα έργα τέχνης και πνεύματος;

Θα κάνω ένα σημαντικό διαχωρισμό ανάμεσα στο έργο πνεύματος, πχ το “μανιφέστο ντανταϊσμού” το “εμπόριο της τέχνης”, ή αυτό το κείμενο που διαβάζετε τώρα, και σε ένα έργο τέχνης όπως το “παραμύθι χωρίς όνομα”, το “1984”, το “άξιον εστί”, “οι εργάτες της θάλασσας”, "ουδέν νεώτερο από το δυτικό μέτωπο"κλπ .
Επίσης θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι δημιουργία και τι ερμηνεία, καθώς ένας μεγάλος συνθέτης μουσικής σπανίως θα ερμηνεύσει ο ίδιος ένα έργο του διευθύνοντας μιαν ορχήστρα, πράγμα που θα κάνουν ο μαέστρος, οι μουσικοί και οι αρχιμουσικοί. Ειδικά τα μουσικά έργα αποκτούν μια διαχρονικότητα απρόβλεπτη, και τα τραγούδια ακόμη περισσότερο.
Προκύπτει το ερώτημα αν ένα τραγούδι που τραγούδησε στο δρόμο ο σκελετωμένος αμούστακος νεαρός της Αθήνας του 1944, ανήκε σε αυτόν (ερμηνευτής), στον λαό μας (δημιουργός), ή στον Ιταλό που τον συλλαμβάνει στη γωνία γιατί προσβάλλει το κατακτητή φασίστα Μουσολίνι.
Θα έπρεπε να πληρώσει και πνευματικά δικαιώματα ίσως για την αντιγραφή και παρερμηνεία των στοίχων ;
-“Κορόιδο Μουσολίνι, κανείς σας δεν θα μείνει” κλπ, κλπ.
Ο εργάτης της τέχνης, κατέχει (αλλά δεν ελέγχει απόλυτα) το έργο του όσο εργάζεται για να το ολοκληρώσει. Από τη στιγμή που θα αποφασίσει πως αυτή είναι η μορφή που θέλει να οριστικοποιήσει (που μπορεί και να μη θέλει να είναι ξεκάθαρη και οριστική), από τη στιγμή που θα αποφασίσει πως το έργο του μπορεί να πάρει το δρόμο της ελεύθερης πορείας προς την αποδοχή, η απόρριψη, οριστική, ή προσωρινή από τους αποδέκτες.

Από τη στιγμή αυτή, που το έργο αυτονομείται, η ερμηνεία του συχνά αποτελεί έκπληξη και για το δημιουργό του. Η όποια δυνατότητα χρηματικής αμοιβής είτε θα τηρηθεί βάση συμφωνίας, είτε θα ακολουθηθεί η τυπική μορφή της όποιας εμπορικής εκμετάλλευσης (δίσκος, έντυπο, συναυλία, πνευματικά δικαιώματα επί των ανατύπων ή εκτελέσεων, όταν γίνουν). Άλλα έσοδα δεν είναι εφικτό να προβλεφθούν εκ του ασφαλούς. Υπάρχουν αμέτρητα έργα τέχνης που παραμένουν πάρα πολλά χρόνια άγνωστα στο κοινό καθώς τόσο οι εργάτες τέχνης -δημιουργοί τους, όσο και τα ίδια έμειναν θαμμένα, δίχως καμιά φροντίδα σαν τη καλαμιά στο κάμπο! Φωτοτυπίες και μέτρια ανάτυπα μπορεί κανείς να βρει σήμερα στο διαδίκτυο, ωστόσο αν θελήσω να σας δείξω ποια ήταν τα έργα και οι δημιουργοί της “εκφυλισμένης τέχνης” κατά την άποψη των ναζί, θα πρέπει να καταχραστώ των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών. Αυτό είναι ένα από πάμπολλα προβλήματα επιβίωσης των εργατών της τέχνης και των έργων τους.

Πέρα από αυτό, υπάρχουν και οι εφαρμοσμένες τέχνες, όπου πραγματικά εκεί έχουμε εργάτες της τέχνης. Ενδεικτικά αναφέρομαι στους φώτο-ρεπόρτερ, τους δημοσιογράφους, γραφίστες, μουσικούς εκτελεστές, κειμενογράφους, διακοσμητές, σκηνογράφους, ενδυματολόγους, ταχυδακτυλουργούς και κλπ που μου διαφεύγουν ίσως.
Το εμπόριο της τέχνης, δεν αφορά την όποια μεμονωμένη αγορά από εσάς και εμένα που είμαστε μικροί και ταπεινοί καταναλωτές, αλλά τις μεγάλες οργανωμένες πωλήσεις (παραγωγούς και διανομείς), και τους συλλέκτες που αγοράζουν με σκοπό την μελλοντική υπέρ-αξία του έργου σαν τοποθέτηση χρημάτων δηλαδή.

Όπως και να έχει, αποτελεί μυστήριο η δημιουργία του έργου και η αποδοχή του από το κοινό είναι θέμα μόρφωσης, δυνατότητας αγοράς ή απόλαυσης, ποιότητας ζωής και κοινωνικής συνοχής. Η αναγκαιότητα για το έργο τέχνης, πρώτα και κύρια επηρεάζει τη ζωή και τη ψυχή των ίδιων των δημιουργών και λιγότερο το κοινό, που μπορεί να επιβιώσει για ένα απροσδιόριστο διάστημα και δίχως τέχνη, αρκεί να έχει τροφή εργασία και ύπνο. Για το δημιουργό η αγωνία, η βία, το χάος, και το ποιο είναι το νόημα της ζωής, δίχως τη δυνατότητα δημιουργίας, είναι ότι χειρότερο μπορεί να του συμβεί. Αυτό προκύπτει από τις μονογραφίες την ιστορία και τις συνεντεύξεις των εργατών της τέχνης. Μπορεί ο εργάτης της βαριάς βιομηχανίας, ο αγρότης, ο υπάλληλος, ο πωλητής, ο επιστήμονας, ο τεχνικός, να μην αποδέχονται τον όρο “εργάτης της τέχνης” , η να έχουν μπόλικες επιφυλάξεις, ωστόσο η πραγματικότητα είναι πως όλοι όσοι συμμετέχουν στην κοινωνική οργάνωση ανταλλάσσουν ώρες, ημέρες, μήνες και χρόνια της ζωής τους με τα ψίχουλα ενός μισθού προκειμένου οι υπηρεσίες και τα προϊόντα να είναι προσβάσιμα σε όλους τους κοινωνικούς εταίρους.

Το σύστημα προβολής των προϊόντων της τέχνης και του πνεύματος μόνο σκοπό έχει την αύξηση των πωλήσεων, έτσι συχνά προβάλει τις ιδιαιτερότητες των δημιουργών που φαινομενικά δεν ζουν όλοι ως εργάτες (της τέχνης), αλλά προκαλούν με το παρουσιαστικό τους και ζωή τους το κοινό αίσθημα της εργατικής τάξης. Αν αναλογιστεί κανείς πως ανάλογη είναι η συμπεριφορά όλων των αδρώς αμειβομένων, η γενίκευση για τους δημιουργούς που συνήθως πεθαίνουν κυριολεκτικά στη ψάθα, είναι το λιγότερο άδικη και ανιστόρητη. Το ότι στη κυριολεξία κατακλέβουμε το έργο τους τόσο εν ζωή, όσο και μετά θάνατο, δεν φαίνεται να προβληματίζει ούτε άρχοντες, ούτε αρχόμενους.

Ως κοινωνία θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τη στάση μας απέναντι στους “εργάτες της τέχνης” καθώς και αυτοί, όπως όλοι οι άλλοι οι χειρώνακτες εργάτες παράγουν υπεραξία.
Ως εργάτες της τέχνης δεν πρέπει να δεχόμαστε και να προστατεύουμε μόνο τους γνωστούς και καταξιωμένους με υπέρ-παραγωγή έργου, αλλά και όλους όσους έχουν έστω και μια φορά δημιουργήσει κάτι ανεπανάληπτο και μοναδικό. Πχ ο Μωρίς Ραβέλ και το θαυμάσιο “μπολερό”, ο Ανρί Σαριέ και “ο πεταλούδας”. Το αν κάποιος έχει περισσότερο, η λιγότερο δημιουργικό έργο, απλά σημαίνει ότι το σύστημα δεν τον εκμεταλλεύτηκε αρκετά!

Με έκπληξη διάβασα πρόσφατα, πως η μουσική του συνθέτη Μάλερ, είχε απαγορευτεί από τους Ναζί γιατί ήταν Εβραίος! Το ίδιο ο Φρόιντ, ο Τόμας μαν, ο Εριχ Μαρία Ρεμάρκ, ο Κάφκα (για αυτούς είχα γνώση). Αντίστοιχα είχαν απαγορεύσει τη “εκφυλισμένη τέχνη” και τους εξπρεσιονιστές, ένας εκπρόσωπος ήταν και ο ζωγράφος Γκογκέν! Το έμαθα πρόσφατα κι αν είναι δυνατόν! Είναι και από τους αγαπητούς μου ζωγράφους!
Ωστόσο δείτε πόσο ελλιπής μπορεί είναι η ενημέρωση και η εκπαίδευση, ειδικά αν γίνονται με ειδικό κριτήριο την αποσιώπηση.
Σήμερα στην Ελλάδα που προσπαθεί να επιζήσει με το τουρισμό και το πολιτισμό (και τη παραοικονομία), οι ανένταχτοι και ατίθασοι εργάτες της τέχνης (συνθέτες, στιχουργοί, ζωγράφοι, ηθοποιοί, κινηματογραφιστές, φωτογράφοι, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, μουσικοί, τραγουδιστές, γλύπτες, αρχιτέκτονες, ποιητές, κλπ) ζητάνε τη προσοχή και τη κοινωνική μας βοήθεια για να μη πεθάνουν της πείνας. Γιατί πέρα από τη κρίση και τα μνημόνια (2008 και μετά), τους χτύπησε το 2020 και η καραντίνα! 'Έτσι κι αλλιώς οι νέοι μας σήμερα δύσκολα μπορούν να κάνουν οικογένειες και πιτσιρίκια, πόσο μάλλον να απολαύσουν η να αποκτήσουν ένα έργο τέχνης. Η μόνη διέξοδος είναι η chip-art, αλλά και εδώ η κατάσταση είναι τραγική. Το μερίδιο από την οικονομική πίτα διαρκώς περιορίζεται για κάθε εργάτη ασχέτως ειδικότητας.

Πρέπει με βιάση να αποφασίσουμε τη κοινωνία θέλουμε, διαφορετικά κάθε αναπαραγωγή έργου τέχνης από τα ΜΜΕ και κάθε επανέκδοση, με κάθε τρόπο, θα πρέπει να μπει σε αναστολή και καραντίνα. Και αυτά τα ψίχουλα που έδιναν οι πυραμίδες στα λίγα γνωστά μέλη τους έχουν σχεδόν εξαφανισθεί!
Όσο για τις δημιουργίες και τους δημιουργούς, αν ισχύσει το δίκαιο του ισχυρότερου και η φυσική επιλογή, θα είναι το ανάλογο της επιστροφής στο δάσος και στη ζούγκλα, δηλαδή πριν βγούμε στο φως της σαβάνας και σταθούμε όρθιοι!
Αυτό το κόσμο θέλουμε;