το δέντρο της φωτογραφικής γνώσης

Επιλέγοντας φωτογραφική μηχανή ανάλογα με το επίπεδο φωτογραφικής γνώσης

Παρατηρώντας τις φωτογραφίες μιας έκθεσης μαθητών φωτογραφίας, αναλογίστηκα  ποιες μπορεί να είναι οι πιθανές επιλογές μιας φωτογραφικής μηχανής σε σχέση με τις δυνατότητες εξέλιξης και γνώσης που μπορεί να προσφέρει στον φωτογράφο.

Ως τώρα, κατέγραφα την επιλογή φωτογραφικής μηχανής ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της. Σήμερα, θα προσπαθήσω να κινηθώ με τη λογική της φωτογραφικής γνώσης που έχει ο καθένας μας και τη σχέση που μπορεί να έχει αυτή η γνώση με την επιλογή μιας φωτογραφικής μηχανής. Αναφέρομαι στην επιλογή της πρώτης φωτογραφικής μηχανής, που ίσως να μην είναι και η μοναδική, αφού ο μάστορας που ίσως γίνει κάποια ημέρα ο νέος φωτογράφος, ποτέ δεν αντιμετωπίζει όλες τις εργασίες, με ένα μόνο εργαλείο.

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τη συνεχή εξάπλωση της φωτογραφικής ιδέας και την αύξηση των πωλήσεων των αυτόματων κυρίως φωτογραφικών μηχανών. 

Παλιότερα, στην Ελλάδα δεν υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για να αποκτήσει κανείς μια αξιόλογη φωτογραφική μηχανή. Σήμερα οι περισσότερες από αυτές τις χειροκίνητες μηχανές «εποχής» έχουν πάρει τη θέση τους στα ράφια της ιστορίας, όμορφες και μόνες. Εκτός από κάποιες εξαιρέσεις, όπου μερικοί αθεράπευτα ρομαντικοί επιμένουν να φωτογραφίζουν με τις αγαπημένες τους αντίκες, οι περισσότεροι θα επιλέξουν μιαν αυτόματη ψηφιακή κόμπακτ.

Η φωτογραφική γνώση όμως συνεχώς αυξάνει με το γνωστικό υλικό που αφήνει παρακαταθήκη η μια γενιά φωτογράφων στην επόμενη, με τη συχνότητα φωτογράφησης και με τις φωτογραφίες που βλέπουμε, ή τραβάμε. Κάποιες παλιές τεχνικές ξεχνιούνται, χάνονται, αλλά η γνώσεις μας για την φωτογραφία αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο. Μα, θα πείτε, τι χρειάζεται σήμερα για παράδειγμα η φωτομετρία που απασχόλησε μια γενιά ερευνητών, τη στιγμή που οι περισσότεροι φωτογράφοι χρησιμοποιούν το πλήρως αυτόματο πρόγραμμα έκθεσης;

Πρώτον, η γνώση αυτή δεν χάθηκε αλλά ενσωματώθηκε στα προγράμματα αυτόματης έκθεσης κάνοντας τη ζωή των φωτογράφων ευκολότερη, όπως και τη φωτογράφιση.

Δεύτερον, είναι σαν την προπαίδεια. Όλοι χρησιμοποιούμε κομπιουτεράκι αλλά δεν παύει ούτε στιγμή να έχει την αξία της η επαλήθευση και να μας προσφέρει την ασφάλεια της δικής μας λογικής. 

Για να μάθει κανείς σήμερα τα πάντα για την φωτογραφία δεν θα αρκέσει μια ζωή. Επομένως, η αξία των αυτοματισμών που αυξάνουν τις δυνατότητες κάθε σύγχρονης φωτογραφικής μηχανής με αποκορύφωμα την κόμπακτ, αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τα «πρωτάκια».

Η φωτογραφική γνώση έχει άμεση σχέση με τη φωτογραφική μηχανή, τα παρατήρηση, τον αριθμό των λήψεων. Αν υπάρχει ένα επίπεδο γνώσης που θα μπορούσε να αξιοποιήσει μια απλή-πρωτόγονη μηχανή αυτό σίγουρα δεν είναι το εισαγωγικό επίπεδο γνώσης του αρχάριου φωτογράφου, αλλά του προχωρημένου. Ανάλογα, και μια υπερσύγχρονη επαγγελματική ψηφιακή φωτογραφική ρεφλέξ, χρειάζεται αρκετές γνώσεις, που δεν είμαι όμως σίγουρος αν θα είναι περισσότερες, ή λιγότερες, από αυτές που χρειάζονται για να χειρισθεί κανείς μια κόμπακτ. Τα τεχνικά χαρακτηριστικά πλέον προσφέρουν απίστευτες δυνατότητες, οι ρυθμίσεις είναι πάρα πολλές και κρίσιμες.  Αναγκαστικά πρέπει να θυμάται ο φωτογράφος και να γνωρίζει τι ακριβώς θα έχουν ως αποτέλεσμα οι ρυθμίσεις σε κάθε πιθανή λήψη.

Γεγονός είναι ένα. Σίγουρα οι καινούριες φωτογραφικές χρειάζονται καινούρια μυαλά και μεγαλύτερη περίοδο εξοικείωσης για να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Έστω λοιπόν ένας νέος, ένα παιδί που δεν έχει ξαναδεί φωτογραφική μηχανή, ή, φωτογραφία. Τι φωτογραφική θα πρέπει να του προτείνουμε; Και ο πωλητής, ή, εγώ που θα δώσω τη συμβουλή αυτή ποιες γνώσεις κατέχουμε; Δεν είναι εύκολο να μπεις στα υποδήματα του άλλου αφού εκτός της γνώσης, είναι και οι προσωπικές ιδιορρυθμίες του καθενός. Αφήνω το βαλάντιο απέξω.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι υπάρχει πλήρης φωτογραφική άγνοια. Εδώ χρειάζεται να προτείνουμε μια καλή «εισαγωγική φωτογραφική μηχανή» με μόνη επιφύλαξη ίσως την ηλικία.

Ωραία λοιπόν. Επόμενο κρίσιμο ερώτημα. Ψηφιακή φωτογραφική , ή, με φιλμ; Η απάντηση είναι σχετική με τη διάθεση του ατόμου ως προς την τεχνολογία και το πόσες ώρες περνάει μπροστά στον υπολογιστή.

Η ψηφιακή φωτογραφική σίγουρα θα μάθει πολλά πράγματα στον αρχάριο, θα βοηθήσει τον φίλο μας/ φίλη μας, να πειραματισθούν παίρνοντας πολλές περισσότερες φωτογραφίες και με μικρότερο κόστος σε σχέση με το φιλμ. Είναι σύγχρονη και τεχνικά πλήρης ως λύση. Ωστόσο, ο χρόνος ασχολίας με το σκοτεινό θάλαμο και τις εκτυπώσεις, έχει αλλάξει όνομα μόνο και ονομάζεται σήμερα ψηφιακή επεξεργασία με υπολογιστή. Άρα; επί πλέον γνώση, τεχνική και εξοπλισμός.

Εδώ τίθεται βασικά το θέμα της επιλογής του συλλέκτη του φωτός, του ελέγχου του σκοπεύτρου και της απόκρισης. Εφόσον είναι λίγες οι φωτογραφικές ευκαιρίες και δεν συμβαίνει να είμαστε συνεχώς μπροστά σε ένα όμορφο θέμα, θα πρέπει ο αισθητήρας να είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερος και η απόκριση στο πάτημα του κλείστρου να είναι η αμεσότερη δυνατή (στα πλαίσια πάντα των οικονομικών δυνατοτήτων). Σε κάθε άλλη περίπτωση, αυτό που θα μάθει ο νέος φωτογράφος θα είναι η απαράδεκτη ποιότητα φωτογραφίας, η αποτυχία, ο χαμένος χρόνος, ο άδικος κόπος, η χαμένη ευκαιρία, η ετεροχρονισμένη φωτογραφική στιγμή, τα ψεύτικα χρώματα. Για όλους αυτούς τους λόγους, θα πρέπει η φωτογραφική να είναι αντάξια των προσδοκιών. Από όσα μέχρι σήμερα έχω καταγράψει από τις ψηφιακές φωτογραφικές που έχω ελέγξει, μια καλή ψηφιακή κόμπακτ είναι καλή σαν πρώτο βήμα, αλλά σίγουρα η ψηφιακή ρεφλέξ είναι η «ιδανική» επιλογή μια και ο φωτογράφος έχει τον πλήρη έλεγχο της εστίασης και του κάδρου.

Ας περάσουμε στο επόμενο επίπεδο φωτογραφικής γνώσης που είναι ο ερασιτέχνης φωτογράφος.

Μπορούμε να γράψουμε βιβλίο για το τι σημαίνει ερασιτέχνης, «ερασιτέχνης», ή 

« ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗΣ ».

Για εμένα, ο σημερινός νεαρός ερασιτέχνης είναι ο αυριανός μεγάλος φωτογράφος, ο επιτυχημένος επαγγελματίας, ίσως και ο μεγάλος δάσκαλος. Αργά ή γρήγορα και άσχετα με το επίπεδο φωτογραφικής δεινότητας, όλοι μας στο τέλος της φωτογραφικής μας πορείας, θα ξαναγίνουμε οι ερασιτέχνες φωτογράφοι της νιότης μας. Έτσι ο νέος ερασιτέχνης πρέπει να μάθει την πειθαρχία, την ποιότητα, την ακρίβεια, τον έλεγχο, την απλότητα, την δύναμη αλλά και τις αδυναμίες της φωτογραφίας. Και πως θα γίνουν όλα αυτά; Με μια φθηνή, πλήρως αυτόματη κόμπακτ; Ούτε λόγος να γίνεται, ξεχάστε το.

Επόμενα στάδια φωτογραφικής γνώσης υπάρχουν αρκετά. Ένα από αυτά είναι ο επαγγελματίας. Ο επαγγελματίας πληρώνεται για τις γνώσεις του και τις υπηρεσίες του, όσο για τις φωτογραφικές μηχανές που επιλέγει, έχουν λίγη, ή, ελάχιστη σχέση με αυτές που μπορούμε να αποκτήσουμε όλοι εμείς μια και κοστίζουν χιλιάδες Ευρώ. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα να τους συμβουλεύσω εγώ καθώς είναι και θέμα εντυπωσιασμού του μελλοντικού πελάτη.

Στη συνέχεια έχουμε τους δάσκαλους, ή καθηγητές φωτογραφίας. Δεν υπάρχει λόγος να συμβουλεύσει κανείς ένα δάσκαλο ποια φωτογραφική να πάρει, το αντίθετο, θα προστρέξουμε στη βοήθειά του καθώς είναι λογικό να έχει περάσει από όλα τα στάδια, αν προλάβει. Η συμβουλή που θα δώσει λογικά, είναι η επιλογή χειροκίνητης ρεφλέξ με φιλμ γιατί διαφορετικά όλη η προηγούμενη φωτογραφική γνώση, η προπαίδεια που λέγαμε, θα χαθεί και δεν θα υπάρξει συνέχεια στη φωτογραφική πορεία εξέλιξης. Παρά το ότι για πολλούς το φιλμ πέθανε και οι μηχανές είναι πλέον ψηφιακές, παραμένει μια διαθέσιμη τεχνολογία που δεν πρέπει να πάει στα άχρηστα.

Εδώ θα συμφωνήσω αρχικώς, αλλά θα διαφωνήσω ριζικώς στη λογική «μόνο φωτογραφική για φιλμ», και μάλιστα, «μόνο χειροκίνητη». Ο λόγος είναι πως η φωτογραφία εξαρτάται άμεσα από την τεχνολογία και έτσι αρνούμενοι τη ψηφιακή φωτογραφική μηχανή αλλά και την αυτόματη με τις πλήρεις επιλογές, είναι σαν να κλείνουμε τα μάτια τη στιγμή που ως φωτογράφοι πρέπει να μάθουμε «να βλέπουμε οτιδήποτε, μέσα από οτιδήποτε». Με μια τέτοια στάση, σύντομα θα καταλήξουμε στο «στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα». Πρέπει δηλαδή να μάθει να χειρίζεται και να αξιοποιεί ο φωτογράφος οτιδήποτε υπάρχει διαθέσιμο στην εποχή του.

Πέρα από αυτή τη κατάταξη επιπέδων φωτογραφικής γνώσης, υπάρχει και η κλίμακα ανάλογα με τον τρόπο υπολογισμού της έκθεσης που εφαρμόζει, ή, θα εφαρμόσει ο φωτογράφος.

Να θυμάστε, «φωτογραφία σημαίνει έλεγχος».

Με βάση τον έλεγχο φωτισμού, έχουμε:

1) αρχικό επίπεδο φωτογράφησης με το πλήρως αυτόματο πρόγραμμα έκθεσης. Εδώ ο φωτογράφος σκοπεύει και φωτογραφίζει αδιαφορώντας για όλα τα τεχνικά προβλήματα.

2) στο αμέσως επόμενο επίπεδο η φωτογράφηση γίνεται με το αυτόματο πρόγραμμα έκθεσης αλλά και με παρεμβάσεις αντιστάθμισης ± 1 ή 2 EV, ή, με το έξυπνο -ευέλικτο πρόγραμμα όπως λέγεται (shift program).

3) το επόμενο επίπεδο είναι φωτογράφηση με πρόγραμμα προτεραιότητας κλείστρου, ή διαφράγματος. Συνήθως θα το ονομάσουν "δημιουργικό" πρόγραμμα, αλλά είναι ένα μόνο από τα πολλά.

4) το ανώτερο επίπεδο είναι η φωτογράφηση με εντελώς χειροκίνητα στοιχεία έκθεσης με βάση αυστηρά μόνο αυτό που θέλουμε εμείς να «γράψει η φωτογραφία μας» και που κανένα από όλα τα προηγούμενα κόλπα τεχνητής νοημοσύνης δεν θα το «κατανοήσει». Εδώ θα κατατάξω αναγκαστικά και όσους φωτογραφίζουν με σημειακή φωτομέτρηση, με το ζωνικό σύστημα, με φωτομέτρηση με όργανο χειρός κλπ.

Ας έρθουμε όμως και στην σκληρή πραγματικότητα και ας μην είμαστε αιθεροβάμονες.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι  που η φωτογραφία τους ενδιαφέρει μόνο ως εμπορική εφαρμογή και μόνο ως προς το πόσο θα στοιχίσει. Το βλέπουμε από το πόσοι πραγματικοί φωτογράφοι απόμειναν στην αγορά εργασίας.

Οικονομικά προβλήματα και άγνοια πάνε μαζί. Πολλοί νέοι φωτογράφοι με ρωτάνε σε ποια ανάλυση να σαρώσουν τις φωτογραφίες τους για να μην τους τις αντιγράψουν οι επιτήδειοι, ή με ρωτάνε παραδοσιακοί φωτογράφοι τι πρέπει να κάνουν γιατί βλέπουν το παραδοσιακό τους αντικείμενο να χάνεται. Δεν σταματάει να αλλάζει ο κόσμος και η ψηφιακή φωτογραφία ήρθε για να μείνει με τις ευκολίες που μας προσφέρει. Μένει να δούμε πόσοι από εμάς θα συνεχίσουν να κατέχουν ένα επίπεδο φωτογραφικής γνώσης ικανό να διατηρήσει στη ζωή την ποιότητα και την πιστότητα του φιλμ, αλλά χωρίς το φιλμ πλέον, και με ποιο κόστος φυσικά.

Έτσι λοιπόν σήμερα η πλέον λογική, αξιοπρεπής πρόταση για τον νέο φωτογράφο είναι η αγορά μιας ρεφλέξ φωτογραφικής για φιλμ, η οποία θα είναι αυτόματη αλλά και με δυνατότητες επιλεκτικών ρυθμίσεων. Στη συνέχεια, ένας καλός σαρωτής διαφανειών θα γεφυρώσει τη ψηφιακή με την αναλογική εποχή. Όμως σαρωτές πλέον δεν διαθέτει η αγορά! Χάθηκαν μαζί με τις μηχανές για φιλμ.

Ένα βήμα πάρα πέρα, κάνοντας μικρές υποχωρήσεις, η δεύτερη ψηφιακή φωτογραφική δεν θα πρέπει σήμερα να είναι παρά  μόνο μια από τις καλύτερες ψηφιακές κόμπακτ με ανάλυση όχι λιγότερη από 6 Mpixel. Το ότι κυκλοφορούν σήμερα κόμπακτ με 12 και 16 Mpixel είναι άνευ σημασίας.

Αυτός ο εξοπλισμός πιστεύω θα καλύψει πολλές ανάγκες και θα βοηθήσει το φωτογράφο μέσα σε λίγο χρόνο να αποκτήσει πολλές απαραίτητες τεχνικές γνώσεις και σε βάθος.

Όσο για την αισθητική που είναι άλλο πολύ σοβαρό θέμα, θα πρέπει να διαβάζει κανείς στον ελεύθερο χρόνο του, να παίρνει πολλές φωτογραφίες, να τις κρίνει αλλά  να βλέπει και τις φωτογραφίες άλλων καταξιωμένων και ιστορικών φωτογράφων. Υπάρχει πάντα κι ο καλός κινηματογράφος.

Αν πάλι η απόφαση έχει παρθεί και είναι ψηφιακή φωτογραφική μηχανή ανυπερθέτως, τότε η συμβουλή μου είναι για μια ψηφιακή ρεφλέξ, το κόστος της οποίας θα ορίσετε ανάλογα με τις δυνατότητες. Να θυμάστε πως κάθε συμβιβασμός σε ποιότητα, ή σε δυνατότητες, δεν είναι τίποτα άλλο από χαμένα χρόνια δημιουργικής φωτογραφίας.

Θα πείτε καλά και ωραία μας τα είπες, που θα βρούμε τα ευρώ δεν μας λες. Δεν είπα όμως πως η φωτογραφική μηχανή είναι κάτι ευτελές, ή, φθηνό και «δεν υποσχέθηκα ποτέ κανένα ροζ κήπο». Αντίθετα, αυτό που λέω σε όλους είναι πως η καλή φωτογραφική μηχανή κοστίζει, αλλά το αξίζει.

Αν και είναι τέχνη η φωτογραφία, εντούτοις δεν εκτιμάται ανάλογα και τελικά αν δεν προσέξουμε, γίνεται το ευτελές που αναπαράγεται με την ταχύτητα εξάπλωσης μιας πανδημίας.

Τούτο μονάχα θα σας πω,  η φωτογραφία έχει την αξία που εμείς της δίνουμε και αν δεν «κατέχεις πράμα», που λένε και στη Κρήτη, είναι όλα μάταια.

Όσο για μένα; Ζω μια σχέση ατέλειωτης αγάπης, αλλά και μίσους με τη τεχνολογία από τη πρώτη μου φωτογραφική μηχανή.

Ποια είναι η σχέση μου με την τεχνολογία;

Oldies, but goodies.

Γιάννης Γλυνός